BALEWO. - SZTUMSKIE.

                    BALEWO  -  pow. Sztum.

                    BAALAU - Kreis Stuhm.

    

                    RYS HISTORYCZNY.

 

     Prusowie : w połowie IX wieku lud ten zasiedlał ziemie między Wisłą a Niemnem. Do XIII wieku Prusowie nie stworzyli organizacji, pozostając na etapie związków plemiennych .

 

     Baalau -  tereny te leżały w głębi Prus, niemal w centrum Pomezanii,  znajdował się na pograniczu różnych jednostek terytorialnych, administracyjnych. Na początku XIII w. znajdowała się tu rubież między dwoma słynnymi pruskimi włościami - Resia i Aley.

   Pomezania jako pierwsza kraina staropruska uległa osadnictwu niemieckiemu i polskiemu po podboju krzyżackim. Jej terytorium po części pokrywa się z późniejszymi krainami historycznymi - Powiślem i Prusami Górnymi. Biegła tu rubież dwóch komturii - Malborskiej i Dzierzgońskiej.  Balewo należało do komturii Dzierzgońskiej.

 

 

Tereny Krzyżackie po podboju 1235 -1466 r.

Korona Królestwa Polskiego - Prusy Królewskie 1466 - 1772 r.
Królestwo Prus 1772 - 1815 r.
Rejencja kwidzyńska (Marienwerder) - pruska i niemiecka 1815 - 1920 r.
Rejencja Zachodniopruska ( Westpreussen) - pruska i niemiecka 1920 - 1939 r.
Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie - 1939 - 1945 r.
1945 r. - Polska.

 

BALEWO.
Balowe  1294 r.  Balaw 1296 r. (Kołpino  pol. 1296 r.) Balon, Balou  pruska 1319 r.
Balow  1326 - 1581 r.  Balewo  1582 - 1772 r. Baalau  1772 - 1945 r.  Balewo 1945 r.
 

Dr.F.W.F.Szmitt. Thorn 1868. Hanbuuch Grundbesitzes Die Provinz Ostpreussen
Berlin 1872

 

 

 

SŁOWNIK GEOGRAFICZNY PAŃSTWA POLSKIEGO I ZIEM HISTORYCZNIE Z POLSKĄ ZWIĄZANYCH.

 

                       

 

 

BALEWO - Baalau.

        Teodorczyk Sztango w 1288 r. otrzymał od zakonu wieś Balewo z jeziorem Balewskim dołączając do dóbr Sztembarskich. Po jego śmierci dobra Sztembarsko-Balewskie przeszły w ręce Michała z Lniska i jego rodziny spokrewnionych ze Sztango. Sprzedane Konradowi Wallenrodowi.  Rogala von Bieberstain. - ( Baalau Kr. Stuhm 1384 r.)
Kolejnymi właścicielami Balewa byli Jan Świnka 1418 r. Bażyńscy -1440 r. po nich Kostkowie z Rostkowa 1471 r.   Ród Schack von Wittenau 1582 r. od 1787 r. Rodzina Graf von Rittber. 1787 - 1945 r.     
Pod koniec  XIX w. dobra Balewskie podlegają dzierżawie.
1880 r. - Welman.
1918 - 1945 r.  Arthur Zimmermann.

 

Dr.F.W.F.Szmitt. Thorn 1868. Hanbuuch Grundbesitzes Die Provinz Ostpreussen
Berlin 1872. 1880 r. Die Provinz Westpreussen Stettin 1903.Berlin 1909 r
Landwirtschaftliches Adresbuch Provinz Ostpreussen. Berlin 1929 r
Provinz Ostpreussen Leipzig 1932 r.

 

 

 

 Schack v. Wittenau .                                                             Graf von Rittberg.

 

 

Schack v. Wittenau

Sack, Sacken - kupuje (Stążki - Stangenberg) w 1518 r. od rodziny Kostków z Rostkowa, przyjmując nazwisko Schack von Stangenberg.  Wenzel Schack von Stangenberg w roku 1570 jako radca książęcy kupuje wieś Rodowo, w 1582 wieś Balewo. Po tym okresie zmienia nazwisko na Schack v. Wittenau.
Albrecht Schack v. Wittenau (1619 -1672) r. Stangenberg +.Żona - Margaretha Schack v. Wittenau z  v. der Osten gen. Sacken (1636 -1702) r. zarządza dobrami po śmierci męża.  Urodzony w Balewie - William Albrecht Schack von Wittenau - (1668 - 1731) r. Duński generał major, Pan na, Ankamatach, Kuksach, Jordankach, Balewie, Perklicach, Nipkowie i Stążkach.
Carl Albrecht Schach von Wittenau - (1720 - 1786) r. Właściciel  Baalau. Gr.- Kl. Teschendorf, Stangenberg  inne m/c. & Henriette Elisabeth von der Goltz.  III  córki -
1.Sophie CAROLINE Schach von Wittenau (1759 - 1796) r. & Karl Anton Ferdinand, Graf von der Goltz (1760 - 1837) r. (Teschendorf.). 2. Schach von Wittenau - Śląsk.
3. Anna Elisabeth Schach von Wittenau 1760 - 1793 r. I.& Georg Albrecht Graf v. Rittberg -(Stangenberg) Stążki.
Graf von Rittberg - właściciele Stążek, Dworka, Balewa. Linek.

I. Georg Albrecht Graf von Rittberg -  (1758 - 1812) r.  Stangenberg +
I.& Elisabeth von Wittenau Schach Anna -1760 r. II.& Henriette von Steinwehr -1772 r.
II. Karl Georg Heinrich Eduard von Graf Rittberg - (1789 - 1866) r.
III. Heinrich Georg Wojciech Max Graf von Rittberg - (1823- 1897) r.
IV. Richard Oswald Oskar Ludwig Heinrich Hermann Graf von Rittberg - (1832-1908) r.
 

  Albrecht Schack von Wittenau budował od 1676 r. kolejny reprezentacyjny dwór w Stangenbergu (Stążki). Na czas budowy siedzibę dóbr Sztembarskich przeniesiono do Balewa, do śmierci żony  Albrechta Schack v. Wittenau - Margarethy Schack v. Wittenau z  v. der Osten gen. Sacken (1636 -1702) r. dobrami Sztembarskimi zarządzano z Balewa.

 

 

Gr. Baalau 1920 r.

 

  

 

Balewo 1910 r. - granice gospodarstwa.

 

Kościół  Balewo.

Wieś była wymieniona w 1285 r. Parafia założona 31 stycznia 1296 roku przez Wielkiego Mistrza Konrada von Feuchtwangera, który przekazał swoje dobra Teoderykowi Stango. W 1397 r. urzędował ksiądz. Później kościół zniknął, ale nie wiadomo kiedy. Parafia Balewo była zamieszkana przez wolnych Prusów, czyli należała do parafii etnicznych. W następstwie dziejów wieś należała do kościoła katolickiego w Krasnej Łące.

Wizytacja Teodora Potockiego biskupa chełmińskiego i Pomezanii 1700 r.

Wielmożna Pani Margaretha Schack v. Wittenau (1636 -1702) r.  gwałcąc wszelkie prawa Bożego Kościoła i Królestwa inkorporowała w 1691 r. dziedziczne swoje wioski Balewo, Linki, Cieszymowo, Stążki, Perklice i Dworek do synagogi luterańskiej w Rodowie w Prusach Książęcych, aczkolwiek należą one do parafii w Krasnej Łące i znajdują się w Królestwie Polskim.

 

Szkolnictwo Balewo było ściśle powiązane z miejscowością parafialną Krasną Łąką.

W roku 1818  hr. Antoni Sierakowski z Waplewa W. powołał szkołę w Krasnej Łące, przeznaczając środki na utrzymanie nauczyciela. Postawił jednak warunek, nauczyciel musiał był katolikiem i znać język polski oprócz niemieckiego.

       1866/67 r. - Szenweza (Schönwiese) pod Kiszporkiem - Dzierzgoń. Inspektor szkolny Ksiądz Stadge z Krasnej Łąki.  Patron szkoły Hrabia Sierakowski z Waplewa Nauczyciel Rafalski pierwsza praca od 1845 r. dochód nauczyciela 120 talarów. Liczba dzieci w roku 1866/67 110 osób.Język nauczania polski.

Źródło : Obraz Katolickich Szkół Elementarnych. Poznań 1867 r.

Szkolnictwo 1887 r.

      Krasna Łąka. 1 klasowa .szkoła kat. 1 naucz. 111 uczniów z Dzierzgonia i Krasnej Łąki. powiat. inspektor. szkol, graf von Sierakowski z Dużego Waplewa. nauczyciel Fabian Linowski ur.1837 r. (50 lat) w gminie Braniewo.

Schul-Schematismus der Provinz Westpreußen 1887 r.

 

 

 

Baalau - Balewo 1868 r.

Okręg - Stuhm. Obwód regencyjny: Kwidzyn. Sąd okręgowy: Stary Dzierzgoń. Ewangelicki kościół: Rohdau - Rodowo.   Katolicki kościół: Schönwiese - Krasna Łąka.
Szkoła - Schönwiese - Krasna Łąka.
Własność. - Graf von Rittberger Posiadłość ziemska - 667,1  ha..
Budynki ogółem - 21 mieszkalne - 9. Mieszkańcy ogółem. - 140.
ewangelicy  57. katolicy - 83.
Baalau - Balewko, wieś chłopska - 48. 3  ha
Budynki ogółem - 12 mieszkalne -7. Mieszkańcy ogółem. - 82.
ewangelicy - 9. katolicy - 73.

Lustracja podatkowa 1879 r.
 Baalau - Graf von Rittberg. Zarządca - Welman.

1895 r. Przegląd społeczno - gospodarczy i wyznaniowy.

 

Gros Baalau - gosp. dworska. - 607,9  ha.
mieszkańcy - 69 w tym męszczyżni - 41 kobiety - 28  - ewangelicy - 34 - katolicy 35.
Kl. Baalau - gosp. chłopska. - 48.4  ha.
mieszkańcy - 87 w tym męszczyżni - 38 kobiety - 49  - ewangelicy - 1 - katolicy 86.
 

Baalau - Balewo. (z Hofchen - Dworek.) 1902 r.
Własność - Graf von Rittberg . Dzierżawca - W. Welmann.
Użytki ogółem  1026  ha , w tym - orne  644  ha, łąki  36  ha, pastwiska  38  ha,
las. dzierżawy. inne  217  ha, drogi i nieużytki 22  ha, wody  69  ha.
Konie 27 szt. bydło ogółem 117 szt. krowy 29 szt. owce 537 szt. świnie 19 szt.
Konie 32 szt. bydło ogółem 82 szt. krowy 64 szt. owce 262 szt. świnie 33 szt.

Baalau - Balewo( z Dworkiem) - 1907 r.
Własność - Graf von Rittberg . Dzierżawca - Pani Welmann.
 

Baalau - Balewo 1914 r.
Właściciel - Graf von. Rittberg.
Poczta, centralka telefoniczna - Mikołajki. Telefony w Mikołajkach odnotowano 1907 r. Stążki - Stangenberg nr. 17, Ballau nr. 19. W roku 1914 poczta Mikołajki posiada 27 abonamentów, Tywęzy 6.

Gros - Baalau. -  Georg Graf v. Rittberg - 1928 r. Dzierżawca-Arthur Zimmermann.
Ogółem - 606  ha, ornej 363  ha.(łąki, pastwiska 49  ha) konie 45szt. bydło og.120 szt. w tym krowy 60 szt. świnie 150 szt. owce 200szt.

Regierungsbezirk Marienwerder : nach amtlichen Quellen im Auftrage der Königlichen Regierung. Gdańsk 1868 r. Schul-Schematismus der Provinz Westpreußen 1887 r

Guter-Adressbuch Stettin 1903. Die Provinz Westpreussen Berlin 1909 r. Gesamt-Verzeichnis der Teilnehmer an den Fernsprechnetzen in den Ober-Postdirektionsbezirken 1914 r.

Landwirtschaftliches Adresbuch Provinz Ostpreussen. Berlin 1929 r.

 

 

 

 

Baalau początkowe lata XX w.

 

Balewo sklep, gospoda.

 

    

 

Pocztówka. Pozdrowienia z Balewa.    -  pocztówki - eBay.

 

Balewo - obecnie - dawny budynek administracyjny.

Balewo 2015 r.

   Balewo (Baalau). 1932 r.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             Gospodarka - Balewo (Baalau). 1932 r.
(Warmblut-Pferde) - Hodowla koni pełnej krwi. Edelschwein - Świnia szlachetna
Merinoschaft - Hodowla owcy Merynos
Landwirtschaftliches Adresbuch Provinz Ostpreussen. Leipzig 1932 r.

 

1935 r.  ( Besitzer Gerhard Randolf.   Heute sitz die Direktion der Staatsgüter Teschendorf., Linken. Stangenberg und Baalau.)
Posiadacz Gerhard Randolf.  Siedziba Dyrekcji Własności Państwowych Teschendorf, Linken, Stangenberg i Baalau.. Wzmianka ta świadczy : że nasze gospodarstwa Cieszymowo, Linki, Stążki i Balewo w roku 1935 były gosp. zależnymi od Banków w  Cieszymowie istniała siedziba Dyrekcji Własności Państwowej.

/ Heimat zwischen Weichsel, Nogat und Sorge./

 

CZESŁAW STOKOWSKI

Z niewoli do domu. Wspomnienia żołnierza

Autor urodził się w 1913 r. w Grochowie, pow. Sokołów Podlaski. Jako zawodowy podoficer Wojska Polskiego uczestniczył w wojnie obronnej. 13 września dostał się do niewoli niemieckiej i trafił do Stalagu I A w Prusach Wschodnich. W końcu września 1939 r. został wywieziony do miejscowości Baalau (Balewo) w okolicach Sztumu, gdzie pracował w majątku ziemskim do chwili ucieczki w czerwcu 1942 r.

Rozpoczął się mój pobyt w obozie jenieckim Stalag I A. Życie w obozie było bardzo trudne. Zakwaterowano nas w starych poniemieckich magazynach mundurowych, wyposażonych w drewniane, piętrowe półki, które służyły nam jako miejsce do spania. Pomieszczenia były tak wysokie, że aby dotrzeć na samą górę, trzeba było robić piramidę. Inaczej nie było możliwości dostania się na swoje miejsce. Na tych półkach deskach i bez żadnego okrycia spędzaliśmy noce. Jedynym odzieniem był płaszcz i mundur polskiego żołnierza. Po upływie około tygodnia zaczęto rozwozić nas małymi grupkami w różnych nieznanych kierunkach. Przyszedł czas i na mnie. Ponieważ w danych personalnych podałem, że jestem rolnikiem, przydzielono mnie razem z grupą innych jeńców do pracy w majątku rolnym. Naszą dziesiątkę odebrał z obozu żołnierz niemiecki zwany wachmanem, który konwojował nas do miejsca przeznaczenia. Polecił nam wsiąść do samochodu i pojechaliśmy w nieznane. Wieczorem dotarliśmy do dużego majątku rolnego. Jak dowiedzieliśmy się później, była to miejscowość Baalau (Balewo), stacja kolejowa Waplewo Wielkie koło Dzierzgonia w powiecie Sztum. Wachman był panem naszego życia i śmierci. Cały czas, od świtu do nocy, chodził z karabinem na ramieniu i pilnował nas. Przydzielał nam pracę, wydawał skromne posiłki, miał prawo karania, a w razie ucieczki mógł strzelać. W majątku zamieszkaliśmy na strychu starego parterowego budynku. Na parterze była rozlewnia i przechowalnia mleka. Pomieszczenie, które zajmowaliśmy, miało bardzo skromne wyposażenie. Pod ścianami były rzucone na podłogę sienniki do spania, na środku stał zbity z nieheblowanych desek duży stół, a przy nim dwie ławki do siedzenia. To było całe umeblowanie naszego mieszkania. W szczytowych ścianach znajdowały się dwa małe zakratowane okienka. Praca w majątku była bardzo ciężka, wymagała bowiem dużego wysiłku fizycznego, szczególnie wiosną i jesienią. Całą jesień kopaliśmy buraki cukrowe, ładowaliśmy je na wozy konne, woziliśmy na stację kolejową i ładowaliśmy do wagonów. Zimą pracowaliśmy przy młóceniu zboża, odkrywaniu kopców z burakami. Wiosną uprzątaliśmy Pomieszczenia gospodarskie z ogromnej ilości mocno udeptanego przez krowy, konie i świnie obornika. Wywoziliśmy go na pola i rozrzucaliśmy. Wykonywaliśmy w tym wielkim majątku najcięższe prace. Wszystko to odbywało się w dużym pośpiechu, a wachman nie dawał chwili odpoczynku. Skromne posiłki zawsze przynosili nam i dzielili wachmani, którzy zmieniali się co kilka miesięcy. Jednego z nich zapamiętałem bardzo dobrze, nazywał się Abramowski i pochodził z okolic Nowego Miasta Lubawskiego. On to zbił mnie kolbą karabinu tylko za to, że odszedłem bez pozwolenia na kilka minut do studni, żeby ugasić pragnienie. Nie otrzymywaliśmy odzieży, a za całe ubranie musiały nam wystarczyć sorty mundurowe. W nich cały czas chodziliśmy i pracowaliśmy, tak że z czasem zmieniły się w łachmany, pomimo naszych wysiłków, aby miały wygląd godny polskiego munduru. Jako wynagrodzenie za naszą ciężką pracę otrzymywaliśmy bardzo skromne i mało wartościowe jedzenie oraz kilka marek, które z trudem wystarczały na kupienie mydła do golenia, żyletek i pasty do zębów. Chwile wytchnienia mieliśmy tylko w niedziele, ale do kościoła nie chodziliśmy, bo jak nam tłumaczono, był bardzo daleko. (Rodowo).

Administracja rolna po 1945 r. Balewo  -    P. N. Ziemskie (1945 - 1949 r.) .   PGR - Zespoły - (1949-1957) r. Cieszymowo, Dworek( barak), Mikołajki Pom.(barak - obecny budynek socjalny),  Dzierzgoń - (ob. Ośrodek zdrowia). Inspektorat Dzierzgoń, Sztum.( 1957 - 1972 r.) Na przełomie lat 60/70. XX w. gospodarstwo rolne Balewo wchodzi w skład  PGR Dworek występując pod jedną nazwą organizacyjną. 1972 - 1993 r. Kombinat Rolny Powiśle w Czerninie.  A.N.R.S. Państwa.   Obecnie Spółka z. o.o. „Fortune”.
Elektryfikacja Balewa z doprowadzeniem prądu do gospodarstw domowych nastąpiła 1948 r.
I budynki mieszkalne powstały w połowie lat 60 bliźniaki. Doprowadzenie wody bieżącej do mieszkań z częściową kanalizacją to rok 1962/3. Lata 70/XX   to budowa obiektów inwentarskich oraz bloki 4 rodzinne.
 

 

 

 Balewo z lotu ptaka.  Galeria Gminy Mikołajki Pom.  

         Balewo 2012 r.

 

 Kąpielisko gminne oraz część domków ośrodka wypoczynkowego.   

 

      Balewo 2011 r.

 

 

Balewo z lotu ptaka rok 2011/12 -  Galeria Gminy Mikołajki Pom.  

 

Balewko, Balewo z lotu ptaka rok 2011/12 

 

Do opracowania tego materiału wykorzystano zasoby ksiąg niemieckich, Cyfrowej Biblioteki Internetowej oraz  dostępne zasoby Internetowe.   Więcej na temat historii  Balewa.                                             -http://nk.pl/#profile/19188484/gallery             

 Opracował.   WŁADYSŁAW WĄSOWSKI.