CIESZYMOWO WIELKIE.  -  pow. Sztum.

         Gross. Ober Teschendorf - Kreis Stuhm.

    

                    RYS HISTORYCZNY.

 

     Prusowie : w połowie IX wieku lud ten zasiedlał ziemie między Wisłą a Niemnem. Do XIII wieku, Prusowie nie stworzyli organizacji plemiennej, pozostając na etapie związków plemiennych .

 

     Teschendorf-  tereny te leżały w głębi Prus, niemal w centrum Pomezanii,  znajdował się na pograniczu różnych jednostek terytorialnych, administracyjnych, a nawet politycznych. Na początku XIII w. znajdowała się tu rubież między dwoma słynnymi pruskimi włościami - Resia i Aley.

   Pomezania jako pierwsza kraina staropruska uległa osadnictwu niemieckiemu i polskiemu po podboju krzyżackim. Jej terytorium po części pokrywa się z późniejszymi krainami historycznymi - Powiślem i Prusami Górnymi. Biegła tu rubież dwóch komturii - Malborskiej i Dzierzgońskiej. Cieszymowo należało do komturii Dzierzgońskiej.

 

 

Tereny Krzyżackie po podboju 1235 -1466 r.

Korona Królestwa Polskiego - Prusy Królewskie 1466 - 1772 r.
Królestwo Prus 1772 - 1815 r.
Rejencja kwidzyńska (Marienwerder) - pruska i niemiecka 1815 - 1920 r.
Rejencja Zachodniopruska ( Westpreussen) - pruska i niemiecka 1920 - 1939 r.
Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie - 1939 - 1945 r.
1945 r. - Polska.

 

CIESZYMOWO W -   Feld Werbeno. ( Feld - pole) - 1303 r.

Tesmesdorf.- 1324 r.  Tessemdorf. - 1437 r.  Tesmannsdorf. - 1554 r. Tesmesdorffer. - XVI w.   Teschendorf. - XVII- XIX w.   Gross. Ober Teschendorf -1885 r.   Cieszyniec 1945-1948 • Cieszymowo Wielkie 1948-1951 r.

 

Dr.F.W.F.Szmitt. Thorn 1868. Hanbuuch Grundbesitzes Die Provinz Ostpreussen
Berlin 1872.

 

Teschendorf. Mapa 1775 r.

 

WŁAŚCICIELE ZIEMSCY (GROS, OBER) TESCHENDORF.

Prus Tessim w 1285 r. otrzymał od zakonu dobra rycerskie Teschendorf. Po jego śmierci 1306 r. - wnuk Tessima - Glaubun. Pra - prawnuk Tessima Paweł Budzisz. (Budisch) - 1420 r.
Tomasz i Adauk z Rakowca. - 1433 r.   Szelinsky -1421 - 1448 r..... &  Zamek  Dzierzgoń  (Christburg)..
Felden - Zakrzewski.( Sackrzewski) - II p. XV w > 1518 r.
T. Leski   - 1581 - 1671 r. druga część  E. Janowski. ( von Ochab) - część. 
Janowski ( syn) - Schack. - 1682 r.   v. Kalnein - Schack v. Wittenau 1690 r.
Schack v. Wittenau. - 1727 - 1782 r.
Graf von der. Goltz. - 1782 - 1808 r.
Własność Królewstwa Prus 1808 - 1827 r. - dzierżawa. ( Komorowski).
Wilhelm Moritz & Alexander Komorowski. - 1827 - 1865 r.
Teschendorf - Alexander Komorowski. -1865 - 1870 r.
Gross Teschendorf -
Alfred Komorowski. II. Wilhelm Schulz - 1870 - 1875 r.
Gross Teschendorf - Alfred Komorowski (Komorowscy) - 1875 -1907 r.
Ober Teschendorf - Walter Heine. - 1872 - 1902 r.
Gross Teschendorf - Alfred Grunau. - 1907 - 1917 r.
Gross Teschendorf - Else. Gerard. Randolf. - 1917 - 1945 r.
Ober Teschendorf - Erisch Zeppke. - 1902 - 1945 r.
Państwowe Nieruchomości Ziemskie (1945 - 1949 r.)
PGR - Zespoły - ( 1949 -1957 r.)
Inspektoraty Dzierzgoń, Sztum.( 1957 - 1972 r.)
Kombinat Rolny Czernin.( 1972 - 1993 r.)
A.N.R.S. Państwa. Obecnie Sp. z o.o. Gospodarstwo Rolne „Fortune” Cieszymowo.

Dr.F.W.F.Szmitt. Thorn 1868. Hanbuuch Grundbesitzes Die Provinz Ostpreussen
Berlin 1872. 1880 r. Die Provinz Westpreussen Stettin 1903.Berlin 1909 r
Landwirtschaftliches Adresbuch Provinz Ostpreussen. Berlin 1929 r
 Provinz Ostpreussen Leipzig 1932 r.

 

 

 

Pałac Cieszymowo Gr. Teschendorf - lata 30/ XX w.

 

 

Siedliska Cieszymowskie.

 

     Siedzibę rodowa gospodarstw szlacheckich w średniowieczu sytuowano zwykle przy rozstajach dróg do poszczególnych miejscowości.

Tak też było w przypadku Cieszymowa (Teschendorf) siedzibę zlokalizowano przy skrzyżowaniu dróg Linki - Matule - Stążki ( Geoportal 2 droga nr, 128). Po lewej stronie drogi do Stążek.   (Stangenbergu) ( droga nr.(95).  Obecnie część terenu dzisiejszego magazynu paliw i placu składowego sprzętu rolniczego przy  warsztacie naprawczym gospodarstwa.                          

Budynki gospodarcze z inwentarzem umiejscowione były, naprzeciw siedziby rodowej  po drugiej stronie drogi (128) w formie czworokątnej zabudowy gospodarczej, widoczne na mapach  z początku XX w. Dysponując dziś zdjęciami z lotu ptaka można ocenić ze była to przemyślana lokalizacja.

Pierwsi właściciele tych ziem począwszy od Tessima 1285 r.  dobrze radzili sobie gospodarując na tych ziemiach. Kryzys gospodarczy nastąpił w XVII w. wraz z potopem szwedzkim. Ziemie począwszy od Susza poprzez Dzierzgoń, Prabuty, okolice Cieszymowskie, Mikołajki, aż po Sztum zostały spalone, splądrowane, zdewastowane, wyeliminowane z użytkowania na dziesiątki lat.  Zagospodarowanie tych ziem to zwykły marazm , właściciele rolni lat potopowych byli zbyt słabi ekonomicznie by podołać potrzebom finansową tych ziem. Sąsiad za miedzy  z Stangenbergu Graf. von. Wittenau Posiadacz kilkunastu włości na terenie Sztumskim, mimo doznanych szkód własnych od 1690 r.  dzierżawił Cieszymowo. by w 1727 r. zakupić..

Od tego okresu ziemia Cieszymowska stanowiła zaplecze gospodarcze Stążek. jako  folwark Stangenberski. Od początku prawie przez okres stu lat,  nie inwestowano w infrastrukturę wsi.

Naturalne cieki wodne, od górnej części wsi poprzez poszczególne działki zmierzające w dół Cieszymowa, zbór wód melioracyjnych z pól kończący się nieuregulowanym  małym zbiornikiem wodnym bez uregulowań odpływowych  ( staw nr. 90/7), powodując stany zalewowe dużych dolnych obszarów wsi to nawracający problem wymagający działań i dużych nakładów finansowych.

W latach 70/18 w. zdecydowano się do rozwiązania tego problemu. Rozpoczęte prace zmierzały do gospodarczego rozwiązania  problemu oraz stworzyły wizję estetycznego zagospodarowania tego terenu z wykorzystaniem zbiornika wodnego. Dorastające dwie córki, myśl posagu dla jednej z nich poza Stążkami to podstawowa decyzja rozpoczęcia budowy nowego siedliska gospodarczego.

Część terenu przylegające do  stawu podwyższono od 2 do 3  m uzupełniając kamieniami . żwirem i piachem,  cegła pochodziła z istniejącej cegielni w Stążkach

Pałac w Cieszymowie (Teschendorf) pobudował w latach 70/82 XVIII w. Carl Albrecht Schach von Wittenau 1711- 1782 r. Właściciel Stążek, Balewa, Linek i Cieszymowa dla swojej córki Sophie CAROLINE Schach von Wittenau (1759 - 1796) r. żony Karla Antona Ferdinanda, Grafa von der Goltz.(1760 - 1827) r. Przy pałacu postawiono niewielką stajnię dla koni wierzchowych wraz z wybiegiem , ogrodzonym dość grubym murem z cegieł którego części zachowały się do dnia dzisiejszego. ( działka 90 /10,12).

Pałac w Cieszymowie Dolnym został rozbudowany w I połowie XIX w. przez Alexandra Komorowskiego Herbu Nałęcz, ponownie przez jego syna Alfreda Komorowskiego w II / XIX w.

Zapowiadane  uwłaszczenie chłopów w Prusach, polityka Królewstwa Prus zobowiązywała wielkie obszarowo gospodarstwa szlacheckie w latach 60/80 19 w. do częściowej parcelacji swych włości. W konsekwencji w Cieszymowie powstały dwa oddzielne gospodarstwa rolne  Gross i  (Ober Teschendorf)  (nr. 90/12 - Walter Heine oraz kilka gospodarstw małych ( Klein Teschendorf 125  ha) Z obszaru Stążek wydzielono trzy większe oraz kilka mniejszych gospodarstw do 20  ha. (ogółem. około 200  ha). Przeobrażeniom tym pomogła nowo wybudowana w Cieszymowie Cegielnia wspomagana transportowo kolejką konną.

 

 

CIESZYMOWO - BUDYNEK GOSPODARCZY.

 

W XVII wieku majątek Cieszymowo (Teschendorf) posiadała Rodzina Schack v. Wittenau rezydująca w Stążkach (Stangenberg). Schach von Wittenau właściciel  Baalau. Gr. i Kl. Teschendorf,  i Stangenberg.  W 1728 r. pobudował w Cieszymowie budynek gospodarczy do przechowywania i naprawy uprzęży końskiej.   Poprzez małżeństwo w 1780 r. z  Sophie CAROLINE Schach von Wittenau (1759 -1796) r.. & Karl Anton Ferdinand, Graf von der Goltz (1760 -1837) r.  został właścicielem Cieszymowa (Teschendorf.po śmierci I żony Sophie CAROLINE na starych fundamentach w roku 1797 pobudował budynek gospodarczy o konstrukcji szachulcowej, znajdujący się naprzeciwko dworu, na planie ośmioboku kryty namiotowym dachem. Budynek ten spełniał rolę uprzeżalni ( przechowalnia uprzęży) oraz rymarni  (naprawa osprzętu końskiego), zarówno koni roboczych jak i wyjazdowych.

Od lat 30 XIX w. pełniła funkcję stolarni - Stellmacherel (warsztat stolarski kołodzieja)
Kołodziej, dawniej zwany również stelmachem (z niem. Stellmacher).

 

W latach 70/90 XX w. obiekt ten pełnił funkcję  porannej dyspozytorni pracy, oraz miejsca zebrań.

Z początkiem lat 90 obiekt ten przekazano kościołowi. Obecnie pełni funkcję Kaplicy modlitewnej,   jest filią Kościoła 

Uprzężalnio-rymarnia - 1935 r.

KOŚCIÓŁ W CIESZYMOWIE.

Na przełomie XIII/ XIV w. wzniesiono w Teschendorf Gotycki Kościół Katolicki, w średniowieczu istniała tutaj parafia, ponieważ istniejący kościół posiadał dotacje w postaci czterech włók ziemi (70.ha ) co świadczy o lokacji krzyżackiej.    Kościół powstał przy drodze Matule  - Cieszymowo Dolne po prawej stronie drogi Pachutki - Jakubowo  na obecnej działce geodezyjnej ( Geoportal 2). Nr.109/8  (M. Gabryś)  - działka ta ok. 1  ha od 1700 r. znajdująca się w środku wsi nie stanowiła własności rycerskiej, funkcjonowała jako własność włościańska zajmując się drobna uprawą  oraz hodowlą. Na przełomie  XIX i XX w. dodatkowo zajmowała się przetwórstwem mleka - ( prowadziła mleczarnię)  W czasie działań wojennych Potopu Szweckiego w latach 60/ XVII w. Kościół uległ zniszczeniu. W końcu XVII w. pozostała niewielka kaplica wraz  z siedliskiem plebani i ogrodem stanowiąc filię parafii w  Krasnej Łące (Schönwiese). W Cieszymowie istniał  cmentarz katolicki, przekazany w 1695 r. do Zboru Luterańskiego w Rodowie .

          Ks.Wojciech Zawadzki. - Kapłani diecezjalni Żuław Wielkich i Małych oraz Powiśla w latach 1525 - 1945.

  

Zajazdy w stylu Jacka Soplicy miały miejsce także na Powiślu. Właściciel Waplewa, patronat kościoła w Krasnej Łące i kasztelan chełmiński w jednej osobie, Kazimierz Zawadzki, herbu Rogala, 23.03.1687 r. rękami swych rajtarów wyciągnął siłą z konfesjonału proboszcza w Krasnej Łące, franciszkanina o. Floriana, wyrzucił  go z kościoła,  a świątynię  zamknął.  Bp  Opaliński  wysłał do Krasnej Łąki swoje wojsko i odbił kościół. Nie czekając na rozstrzygnięcia sądowe, biskup skierował wojsko również do Waplewa, ale Zawadzki zawczasu przygotowany nie dał się zajechać. W między czasie tocząc postępowanie sądowe. Potem po Policznych perypetiach, biskup i Zawadzki pojednali się, wpadli sobie w objęcia. Razem popłakali się i ucztowali. Tym gorszącym scenom przyglądała się nie tylko okoliczna ludność, ale także duchowieństwo parafialne całego biskupstwa chełmińskiego.

Sytuacja Parafii w Krasnej Łące od wydarzeń z 1687 r. niepomyślnie wpłynęła na obsadę personalną - (wakaty księży)  jak i  statut społeczno - ekonomiczny  parafii.  Dziesięcioletnie zawirowania w tej kwestii spowodowały iż, największa  właścicielka dóbr w parafii, Wielmożna Pani Margaretha Schack v. Wittenau (1636 -1702) r. rezydując w Balewie. gwałcąc wszelkie prawa Boże Kościoła i Królestwa inkorporowała w 1691 r. dziedziczne swoje wioski Balewo, Linki, Cieszymowo, Stążki, Perklice i Dworek do synagogi luterańskiej w Rodowie w Prusach Książęcych, aczkolwiek należały one do parafii w Krasnej Łące i znajdowały się w Królestwie Polskim. Z względu na to jej poddani od prawie dziesięciu lat nie oddawali dziesięciny ani też innych świadczeń proboszczowi Krasnołęckiemu a tylko pastorowi. Co więcej zmuszała nie tylko zwolenników sekty luterańskiej, lecz również prawowitych katolików parafii krasnołęckiej, by przystępowali do sakramentów w owej synagodze. Czy to do chrztu, małżeństwa, czy pogrzebu oraz innych sakramentów, nie powiadamiając uprzednio proboszcza krasnołęckiego , ani nie uiszczywszy , odpowiedniej opłaty narażając kościół  Krasnołęcki na ruinę. W dniu 24.10 1699 r. dokonano ugody w biskupstwie Chełmińskim między Panią Schackową a proboszczem Krasnołęckim . Na mocy porozumienia przywrócono do parafii Krasnołęckiej sporne wioski. Ze wszystkimi sakramentami i sakramentaliami, z dziesięciną według dawnego stanu. Zapewniono proboszczowi Krasnołęckiemu rocznie 20 korców pszenicy i tyleż owsa.

 

Wizytacje Biskupa.

Teodora Potockiego w 1700 roku, w Krasnej Łące.

 

Szósta Cieszymowska sztuka (70  ha) ma miejsce przy drodze, która wiedzie do młyna Cieszymowskiego, zwanego tartakiem (obecnie działka 109/6 Geoportal 2.). Zaczyna się ona, podobnie jak piąta od skośnie biegnących Włók Dworskich (obecnie działka 109/14. Geoportal 2) i kończy drogą                     ( prawa strona drogi do Jakubowa nr. 121) która w wśród pól i lasów wiedzie do rzeczonego młyna (109/6). Zawiera w sobie mały lasek, dużą natomiast łąkę, która powstała z zarośli i bagna. Wielka część tej sztuki jest jeszcze nieużyteczna porośnięta dziką trawą. Długość jej wynosi 113, natomiast szerokość 40 prętów. Proboszcz oblicza tę posiadłość nie wedle mórg, lecz wedle prętów, co jest zgodne z prawem jako że, co już wcześniej powiedziano, duża część tej ziemi jest bezwartościowa, nieuprawna, nieurodzajna, zapiaszczona, błotnista, porośnięta krzakami.Obecny Mateusz Bauchrowicz, proboszcz parafii Krasna Łąka. 1697- 1712 r.

 

Parafia Krasnołęcka nie uprawiała kościelnych ziem Cieszymowskich do końca lat 20/ 18 w.  Właściciel dóbr  Carl Albrecht Schach von Wittenau (1711- 1782) Właściciel Stążek , Balewa, Dworka, Linek i Cieszymowa w  latach 30 XVIII w.  doprowadził kościelną ziemię Cieszymowska do kultury rolnej i zaczął ją eksploatować.

W latach 40/18 w. kościół katolicki w Krasnej Łące wystąpił do Carla Albrechta Schacha  von Wittenau o zwrot kościelnych ziem Cieszymowskich, sprawa trafia do szlacheckiego Trybunału Stanu w Piotrkowie Trybunalskim. Po długotrwałych procesach w latach 80 /18 w. Ksiądz Burhad nie uzyskał pozytywnego rozstrzygnięcia.

 

Obecnie Kaplica modlitewna.  

 

 

Ołtarz Kaplicy modlitewnej.

 

 

Cieszymowo - Kapliczka przydrożna.

           
 

SZKOLNICTWO CIESZYMOWO.
 

Sophia CAROLINA Schach von Wittenau (1759 -1796) r. pochodząca ze Stążek, Żona Karla Antona Ferdinanda, Grafa von der Goltz właściciela Cieszymowa w roku 1785 ufundowała 1 klasową ewangelicką szkołę powszechną. Potwierdza to fakt wizytacji biskupa Hohenzollerna na terenie Parafii w Krasnej Łące - ( W czasie wizytacji parafii w Krasnej Łące 1787 roku stwierdzono na terenie parafii tylko w Cieszymowie była szkoła ewangelicka).
Powstanie Regencji Kwidzyńskiej w 1815 r. oraz położony nacisk władz Pruskich na szkolnictwo wiejskie spowodował, że na terenie okręgu (Sztum. Dzierzgoń) w latach 1816 - 1820 r. powstało większość 1 klasowych szkół, nauczając czytania, pisania, rachunków i religii. Założycielami byli właściciele ziemscy,  rolnicy, kościół.
Szkoła Cieszymowo - 1887 r. 1 klasowa szkoła ewang. 1 nauczyciel. ze Starego Dzierzgonia, 55 uczni. Opiekun -Właściciel Cieszymowa Górnego. naucz. Fridrich Liedkie ewang. ur.1840 r.(47 lat).w Iławie.

 

Schul-Schematismus der Provinz Westpreußen 1887 r.

 

 

KOMOROWSKI -Teschendorf - Cieszymowo.

 

Rodzina Komorowskich pojawiła się w Cieszymowie pod koniec XVIII w. pierwsza wzmianka z 1789 r. (Komorowski (W. Nalencz). W West - Prusaka: Wieś Tesche (Stuhm) 1789.) była to Rodzina Polska, Herbu Nałęcz, Rodzina katolicka gdyż istnieje wzmianka o chrzcie dzieci w 1797 i1798 roku w kościele w Krasnej Łące. (Mai 1798  in Groß -Teschendorf ( Provinz Westpreußen), in der Kirche zu Schönwiese, nahe Groß-Teschendorf, getraut, nachdem ihnen im April des gleichen Jahres ihre erste Tochter, Auguste, geboren worden war) Rodzina ta zapewne współgospodarzyła z rodziną Graf von der Goltz. Po opuszczeniu Cieszymowa przez  rodzinę Grafa von der Goltza w pierwszych latach XIX w. Komorowscy przejęli gospodarowanie na tej ziemi. Pierwsza wzmianka o tym (Teschendorf ( Gross, Ober ) właściciele - Moritz & Alexander Komorowski. 1858 r.) i (Gross Teschendorf - Alfred Komorowski.1870 r. )

Rodzina ta podczas pobytu na tych terenach pod panowaniem Pruskim uległa germanizacji, czego dowodem jest publikacja w gazecie PRZYJACIEL z 1883 r. Rodzina ta nie jest Polska, świadczą również nadawane imiona Alfred, oraz jego brat (Walter Komorowski aus Gross-Teschendorf, Kreis Stuhm) Rodzina ta około 120 letniej bytności na tej ziemi wniosła duży wkład w rozwój infrastruktury wsi. Rodzina Komorowskich w latach 70 XIX w. posiadała własną cegielnię produkty tej cegielni służyły do modernizacji istniejącego pałacu w Cieszymowie Dolnym, oraz do budowy nowego pałacu Ober Teschendorf, budowa na przełomie lat 70/80 XIX w. Do właściwego funkcjonowania cegielni w latach 70/ XIX w od zakola jeziora Dzierzgońskiego koło Stangenberg (Stążki) powstała wąskotorowa kolejka żelazna - wagoniki ciągnięte przez konie - (Schmalspurige Eisensenbahn) okrążając cegielnię (Ziegelei) biegła wzdłuż Cieszymowa kończąc swój bieg naprzeciw parku Ober Teschendorf. Transportem tym dostarczano torf do opału w cegielni i gospodarstwach oraz glinę do cegielni z okolic jeziora Dzierzgońskiego. Transportowano cegłę do budowy Ober Teschendorf. W pobliżu tej kolejki znajdował się wiatrak spełniający funkcję młyna (następnie tartaku). W tym okresie nastąpiło podzielenie Gross Teschendorf na (Gross. Ober.) powstały dwa oddzielne własnościowo gospodarstwa rolne.

 

Właściciel Gross Teschendorf - Alfred Komorowski w IV dekadzie XIX w. posiadał statek do przewozu towarów masowych, zbudowany w 1884 r. o nazwie Vorwärts - Naprzód - cumujący w porcie Elbląg, kursujący na trasie Elbląg - Gdańsk.   F. Schichau, Elbing, Danzig.

 

Poczta Tywęzy powstała w 1887 r. obsługując nasz rejon, wypełniając lukę telekomunikacyjną między Dzierzgoniem a Mikołajkami. Pierwszy telefon z poczty Tywęzy pojawił się w Cieszymowie w 1902 r. Gross Teschendorf nr. 1, Ober Teschendorf nr.2 , Linken nr. 3.

 

 

 Mapa z 1895 r. Wąskotorowa kolejka żelazna, wagoniki ciągnięte przez konie - (Schmalspurige Eisensenbahn).

 

 

Pałac w Cieszymowie Górnym (Ober Teschendorf) zbudowany w latach 80 XIX w. za czasów Waltera Heine. Najdłużej mieszkającym gospodarzem tego pałacu była Rodzina Ericha Zeppke , mieszkająca do czasu wkroczenia Armii Radzieckiej styczeń 1945 r.- spalony przez A.R.
 

 

Z publikacji Alphabetisches Ortschafts-Verzeichniss für den Regierungs-Bezirk Marienwerder 1859 r. wynika że w Cieszymowie w latach 60 XIX w istniała gospoda, zajazd, mleczarnia oraz młyn, był to młyn wiatrowy - (spełniał również funkcję tartaku).

 

Ober Teschendorf - Sklep, gospoda, zajazd.

 

Linia Prabuty - Myślice z 1916 -1945 r.

 

 

Cieszymowo Wielkie (Gross Teschendorf) - Stacja kolejowa

 

Riesenburg - Miswalde. (Prabuty - Myślenice  32.015  km. przez  Gross Teschendorf.) Cieszymowo.

Tuż po wojnie Rosjanie  zdemontowali i wywieźli tory kolejowe.  Budynek stacji po wojnie był zamieszkały przez pracowników PGR.  W  początkach lat 70-tych został  rozebrany.

Wojna z sierpnia 1914 r. spowodowała, że plany stały się konkretne i zaczęto w pośpiechu wcielać je w życie. Właściwy sens 2 toru między Kwidzynem a Prabutami ujawnił się, gdy wielkim nakładem środków zbudowano jego kontynuację czyli linię Prabuty - Myślice (nie istnieje od 1945 r.). Budowa, mimo wojny, postępowała szybko i 15 maja 1916 otwarto dwutorową nitkę do Myślic. Główną siłą roboczą stanowili jeńcy rosyjscy (liczeni w tysiącach), wspomniani w myślickim wątku.

 

WŁASNOŚĆ ROLNA -  ROK. 1858.

Teschendorf własność - Moritz i Alexander Komorowski.
Cieszymowo Duże gospodarstwo i wieś zatrudnionych 131. Mieszkańców 263.  Moritz i Alexander Komorowski - 1840 mórg / 1043  ha. był nauczyciel i gospoda. Cieszymowo Małe - 10 koni / 56 mieszkańców. Rolnicy Frose, Hinz, Kundow.

Rok - 1867.
Gross Teschendorf - Cieszymowo W.
Okręg Dzierzgoń . Obwód regencyjny: Kwidzyn. Sąd okręgowy :Stary Dzierzgoń. Ewangelicki kościół: Rohdau - Rodowo . Katolicki kościół: Schönwiese - Krasna Łąka.
Szkoła Cieszymowo - 1887 r. 1 klasowa szkoła ewang. 1 nauczyciel. ze Starego Dzierzgonia, 55 uczni. Opiekun - Właściciel Cieszymowa . nauczyciel. Fridrich Liedkie ewang. ur.1840 r. (47 lat).w  Iławie
Własność - Alexander Komorowski
Posiadłość ziemska - 999,4  ha. Budynki ogółem - 44 mieszkalne -16.
Mieszkańcy ogółem - 315. ewangelicy - 250, katolicy - 65.
Cieszymowo Małe - wieś chłopska - 122,3  ha. Budynki ogółem - 16 mieszkalne -9
Mieszkańcy ogółem. - 69. ewangelicy - 66. katolicy - 3.

        Lustracja podatkowa  - 1879 r..
Gross Teschendorf - Alfred Komorowski.    Ober Teschendorf - Walter Heine.

        Przegląd Społeczno - gospodarczy i wyznaniowy 1895 r.
Gross Teschendorf - gosp dworskie. - 474,6  ha. Mieszkańcy - 156 w tym męszczyżni - 72 kobiety - 84  - ewangelicy - 128 - katolicy 28
Ober Teschendorf - gosp. dworskie. - 388,6  ha. Mieszkańcy - 107 w tym męszczyżni - 48 kobiety - 59  - ewangelicy - 65 - katolicy 42.
Klein Teschendorf - gosp. chłopskie - 266.3  ha. - mieszkańcy - 123 w tym męszczyżni - 59 kobiety -  64  - ewangelicy - 102 - katolicy 21.
Rok 1907.
Gross Teschendorf - Cieszymowo Dolne.
Własność - Alfred Grunau. - Użytki ogółem  475  ha , w tym - orne  386  ha, łąki  31  ha, pastwiska  8  ha,  las  41  ha, drogi i nieużytki 7  ha, wody 2  ha.
Ober Teschendorf - Cieszymowo Górne. Własność - Erich Zeppke.
Użytki ogółem - 538  ha , w tym - orne  431  ha, łąki  25  ha, pastwiska  0,  ha,
las 75  ha, drogi i nieużytki 7  ha.

Rok 1914.
Gross Teschendorf - Cieszymowo Duże. Właściciel - Rodzina Grunau z Malborka.
Ober Teschendorf - Cieszymowo Górne. Właściciel - E. Zeppke.
Gross Teschendorf - Mleczarnia. Właściciel - H. Muller.

 

 

 

 

Ober Teschendorf - Erich Zeppke.

150452186799. Erich Zeppke właściciel Cieszymowa Górnego (Ober Teschendorf) od 1902 do 1945 r. mieszkał wraz z żoną . Lilly Zeppke oraz dwoma synami i synową z dwójką dzieci, najmłodszy wnuk Ericha Zeppke Horst Zeppke urodzony w Cieszymowie 30.10.1944 r. Po długotrwałej ewakuacji w styczniu 1945 osiedlili się na terenie RFN. Za mienie pozo na terenie Prus Wschodnich dostali odszkodowanie od władz państwowych swojego kraju. Erich Zeppke zmarł w 1956 r. jego żona Lilly zmarła w 1974 r. Najstarszy syn zmarł w 1976 r. Jego synowa Frederika ur. 1919 r. w chwili mojego kontaktu dwa lata temu, jeszcze żyła. Wnuk Horst Zeppke urodzony w Cieszymowie prowadził stadninę i ujeżdżalnię koni, zmarł w 2014 r. po jego śmierci przejęła to jego córka a zarazem prawnuczka Ericha Zeppke, Anna Zeppke.

 

 

 

ROLNICTWO ( Gros,Ober Teschendorf) - 1932 r. 

 

 

 ROLNICTWO - 1932 r.     Landwirtschaftliches Adresbuch-Provinz Ostpreussen Leipzig 1932 r.

Dane gospodarcze.

 

Cieszymowo W. (Gross Teschendorf). 1932 r.
Eigenen elektrische Anlage - Własne elektryczne urządzenie. ( Licht - światło).
Lanz- Bulldog - Ciągnik rolniczy. Saatzuchtwirtschaft - Gospodarka nasienna.
Cieszymowo G. (Ober Teschendorf). 1932 r.
Kaltblut-Pferde Zucht - Hodowla konia zimnokrwistego.
Eigenen elektrische Anlage - Własne elektryczne urządzenie. ( Licht - światło).
Dampf-Press-torffabrikation. - Prasa parowa do produkcji torfu.
W 1922 r.  Erich Zeppke Cieszymowo Górne posługiwał się maszyną parową do prasowania torfu. Dampf-Press-torffabrikation. - Prasa parowa do produkcji torfu
Landwirtschaftliches Adresbuch - Provinz Ostpreussen Leipzig 1932 r.
 

Gross Teschendorf. 1935 r.

( Besitzer Gerhard Randolf.

Heute sitz die Direktion der Staatsgüter Teschendorf., Linken. Stangenberg und Baalau.)

Posiadacz Gerhard Randolf.

Siedziba Dyrekcji własności państwowych Teschendorf, Linken, Stangenberg i Baalau.

Wzmianka ta świadczy że  gospodarstwa Cieszymowo, Linki, Stążki i Balewo w roku 1935 były gospodarstwami współzależnymi od Banków. W Cieszymowie (Gross Teschendorf).  istniała siedziba Dyrekcji Pruskiej własności państwowej.

Heimat zwischen Weichsel, Nogat und Sorge.

 

Teschendorf Kreis Stuhm - Wolne Forum Gdańsk - aukcyjna.

 

 

Lata 30 XX w.

 

   LATA WOJNY   -  1939 - 1945 r.

  Rejon ten należał do Gminy Stangenberg, pow. Sztuhm. Rejęcji Kwidzyńskiej ( Marienwerder) - Okręg Gdańsk Prusy Zachodnie.

Cieszymowo - Gross Teschendorf, Ober Teschendorf - (dobra szlacheckie).   3.Gosp. indywidualne  Cieszymowo Małe (K.Teschendorf(3) W Cieszynku znajdował zakład budowlany specjalizujący się w budowie stodół, warsztat naprawczy,  mechanik i konserwator.

   Właścicielami gospodarstw rolnych byli Niemcy,. Najemnymi pracownikami rolnymi byli zarówno Niemcy, jak i gro osób o polskojęzycznym brzmieniu nazwisk, co dowodzi o polskości tych ziem w okresie panowania Korony Królestwa Polskiego w latach 1466-1772, którzy po Rozbiorach Polski  podlegali germanizacji.  Podstawową produkcją rolną była produkcja zbóż, hodowla bydła z produkcją mleka, hodowla koni, świń i owiec. Podstawową siłą sprzężajną były konie hodowane w każdym gospodarstwie w ilościach 8-10 szt. koni roboczych na 100  ha użytków rolnych.

W wyniku postępu technicznego wprowadzono do eksploatacji ciągniki rolnicze Lanz-Bulldog z roku 1938 i 1939  ogumione, zastępując częściowo tradycyjne zaprzęgi konne.

  Uczestnictwo mężczyzn z Teschendorf w działaniach wojennych, spowodował brak ludzkiej siły roboczej którą zastąpiono jeńcami wojennymi kobietami  i mężczyznami gł. z kierunku wschodniego.

   W Cieszymowie działała szkoła podstawowa, oraz ochronka dla dzieci ubogich i sierot. Znajdowała się remiza strażacka oraz straż ogniowa. Działała stacja kolejowa Cieszymowo. Poczta znajdowała się w Tywęzach. Była gospoda, sklep. Właściciele dużych gospod. posiadali samochody osobowe.

   Ewakuacja ludności nastąpiła w dniu 22.01.1945 r. wraz z nadchodzącą Armia Radziecką. Kres wędrówki nastąpił 31.03.1945 r. na terenie Niemiec.

 

Teschendorf. Kreis Stuhm/Westpreußen - 1945 r.

 

Szkic sytuacyjny zabudowy Gross. Ober Teschendorf 1945 r.      http://i738.photobucket.com/albums/xx30/…dorfKrStuhm.jpg                 -   Agnagha .

 

PIERWSZE LATA POWOJENNE 1946 -
Pierwsi osadnicy Cieszymowa od marca 1946 r. -
Wróblewscy, Pilarczyk, Kapuściak, Baras, Rojek, Cempa. Milczarkowie, Gabryś, Ptak, Bębniak, Kocik, Żyra, Świniarski, Sykulski, Melka, Cześniewski, Kamiński, Półtorak i inni.
Linki. - Sztorc, Bryk, Czapla, Cyboroń, Wypiór. - posiadali gospodarstwa indywidualne, część z nich przeniesiono na gospodarstwa poniemieckich rolników w Cieszynku -  tworząc PGR Linki.
     Administracja terenowa 1946 -
Sołtys - Zofia Kostrzewa - Stążki. 1948 - Sołectwo Cieszynek, Sołtys - Bryk.
Lata 1950 - 1954r. Gromada - Dworek. Gmina Mikołajki Pomorskie. Lata 1954 - 1972 r. GRN. Mikołajki Pom. 1972 r.- Urząd Gminy Mikołajki Pom. Sołectwo Cieszymowo.
    Szkoła Stążki funkcjonuje od 1946 r. w starym budynku. W 1948 r. powstaje nowo wybudowana - 5 klasowa szkoła podstawowa. I - kierownik Cieślewicz.    Końcówka lat 40 powstaje szkoła podstawowa w Cieszymowie  I  kierownik Teodor Gryz, nauczycielka Pani Piwowarska. Do chwili powstania szkoły w Cieszymowie starsza młodzież uczęszczała do szkoły podstawowej w Tywęzach, klasy początkowe do Stążek.
      Administracja Gospodarstw Rolnych - 1945 r.
Państwowe Nieruchomości Ziemskie (1945 - 1949 r.) PGR - Zespoły - ( 1949 - 1957 r.)
Cieszymowo, Dworek( barak), Mikołajki Pom.(barak - obecny budynek socjalny), Dzierzgoń ( ob. Ośrodek zdrowia). Inspektorat Dzierzgoń, Sztum.( 1957 - 1972r.)
Kombinat Rolny Czernin.( 1972 - 1993 r.) -  A.N.R.S. Państwa.
I Kierownicy Gosp. Cieszymowo - Roliński, Jędrzejczuk, Piwowarski, Gdaniec, Ruciński, Leon Hyży.

Gospodarstwa Rolne rejonu po 1945 r. przechodziły szereg reorganizacji, by w najlepszych latach 80-90/XX w. PGR Cieszymowo stało się wysoko-towarowym gospodarstwem rolnym o powierzchni 1700  ha. (z Linkami) o średniej wydajności zbóż 75 kwintali z ha. Produkcja zwierzęca 5500 szt świń rasy Wielka biała polska (WBC), 6500 szt. owiec rasy Merynos polski (w tym matki 4000 szt.) 1050 szt. bydła rasy Nizinno czarno biała (NCB). w tym 420 szt. krów dojnych o wydajności 6800  litrów mleka o 1 sztuki. Był to jeden z czołowych PGR województwa, o wysokiej stopie rentowności i doskonałych zdobyczach socjalnych załogi.

 

 

Początek XXI w. Pałac w Cieszymowie Dolnym po wojnie był wykorzystywany przez administrację rolną, rolnictwa uspołecznionego w tym najdłużej przez PGR do 1993 r. Obecnie administrowany przez Gospodarstwo Rolne „Fortune” Cieszymowo.

 

 

            

  Widok na Szkołę Podstawową w Cieszymowie.

 

 

Początek XXI w.   Szkoła podstawowa w Cieszymowie zaprzestała działalność w 2012 r.  Młodzież szkolna uczęszcza do Zbiorczej Szkoły Gminnej w Mikołajkach Pomorskich.

                  

 

        CIESZYMOWO PO 1945 r.

           Szkołę Cieszymowską rozpoczęto budować w 1940 r.budynek starej szkoły i budynek mieszkalny nauczycieli 1941 r budynek gospodarczy nauczycieli i WC. Do końca ją nie ukończono w czasie wojny pełnił funkcję posterunku żandarmerii. w 1945 r rezydowali tu żołnierze AR.  Naukę w Szkole  rozpoczęto rocznym kursem wieczorowym  ucząc podstaw edukacyjnych osoby dorosłe zamieszkałe w  Cieszymowie i okolicach  był to 1947 r. W roku 1948 rozpoczęła działalność Szkoła podstawowa jej I (kier- dyrektorem) był Teodor Gryz, piastując te funkcje do 1985 r.

     Elektryfikacja Cieszymowa - doprowadzenie prądu do gosp. domowych nastąpiło w roku 1948.

     Pierwsze budynki mieszkalne w Cieszymowie powstały w połowie lat 50 - barak, budowa sześcioraka to rok 1956, bliźniaki Cieszymowo Górne, Linki to lata 1955 - 1958.

    Początek doprowadzenia wody bieżącej do mieszkań z częściową kanalizacją - rok 1961.

    Budowa szkoły (niski budynek) rok 1961/62. Rok 64/65 - droga asfaltowa  Balewo - Cieszymowo.

   Lata 70 to budowa 5 budynków mieszkalnych 8 rodzinnych (bez CO), budynku inwentarskiego. (obora 250 szt.) -1972 r. Warsztat, jałownik Cieszymowo Dol. 1973/4. Budowa owczarni Linki -1978 r.

    W latach 1984/85 budowa 4 ośmiorodzinnych bloków mieszkalnych z CO. i podłączenie pozostałych budynków mieszkalnych do nowej kotłowni zbiorczej CO. Cieszymowa.   Wyasfaltowano drogę przez wieś, położono chodniki . Budowa siedziby dla szefa zakładu to 1986/7 r.

  Rok 1989 budowa ostatniego ośmiorodzinnego bloku mieszkalnego nr. 28.  Lata 90 - 92 to  budowa oczyszczalni ścieków z modernizacją linii kanalizacyjnej całej wsi.  Telefonizacja wsi 1992 r.                               

  Budowa nowego budynku szkoły  z zapleczem mieszkalnym dla nauczycieli 1991/2 r.

  Likwidacja ogólnie dostępnego  centralnego ogrzewania ( kotłownia istnieje ) - 2011 r.

  Likwidacja Szkoły Podst. powstanie w  parterowym budynku z lat 60 świetlicy wiejskiej - 2012 r.

  Inwestycja gosp. wsi to powstanie fermy hodowlanej krów mlecznych na 520 szt. - 2012 r.

Budowa Sołeckiego placu zabaw dla dzieci  środowiska Cieszymowskiego - 2013 r.

Oddanie do użytku budowanej etapowo drogi asfaltowej Cieszymowo - Matule 2013 r.

Cieszymowo z lotu drona 2018 r.

                                                                                                                                                       

Cieszymowo z lotu ptaka 2011 r. - Galeria Gminy Mikołajki Pom.

 

 

Cieszymowo z lotu ptaka 2011 r. z zaznaczonym miejscem byłej stacji kolejowej.

 

 

Cieszymowo z lotu ptaka 2012 r.

Cieszymowo z lotu ptaka 2012 r. - Galeria Gminy Mikołajki Pom.

 

Do opracowania tego materiału wykorzystano zasoby ksiąg niemieckich, Cyfrowej Biblioteki Internetowej oraz ogólno - dostępne zasoby Internetowe.   Wiedzę seniorów  Cieszymowa.   Więcej na temat historii Cieszymowa -http://nk.pl/#profile/19188484/gallery             

  Opr.  WŁADYSŁAW WĄSOWSKI.