STĄŻKI. - SZTUMSKIE.

            STĄŻKI - pow. SZTUM.

            Stangenberg Kreis Stuhm. 

 

           RYS HISTORYCZNY.

    

     Prusowie : w połowie IX wieku lud ten zasiedlał ziemie między Wisłą a Niemnem.  Do XIII w. Prusowie nie stworzyli organizacji, pozostając na etapie związków plemiennych .

Stangenberg -  tereny te leżały w głębi Prus, niemal w centrum Pomezanii,  znajdował się na pograniczu różnych jednostek terytorialnych, administracyjnych, . Na początku XIII w. znajdowała się tu rubież między dwoma słynnymi pruskimi włościami - Resia i Aley.

    Pomezania jako pierwsza kraina staropruska uległa osadnictwu niemieckiemu i polskiemu po podboju krzyżackim. Jej terytorium po części pokrywa się z późniejszymi krainami historycznymi - Powiślem i Prusami Górnymi. Biegła tu rubież dwóch komturii - Malborskiej i Dzierzgońskiej. Stążki należały do komturii Dzierzgońskiej.

 

 

 

Tereny Krzyżackie po podboju 1235 -1466 r.

Korona Królestwa Polskiego - Prusy Królewskie 1466 - 1772 r.
Królestwo Prus 1772 - 1815 r.
Rejencja kwidzyńska (Marienwerder) - pruska i niemiecka 1815 - 1920 r.
Rejencja Zachodniopruska ( Westpreussen) - pruska i niemiecka 1920 - 1939 r.
Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie - 1939 - 1945 r.
1945 r. - Polska.

 

Nazwy historyczne.
Stangenberc. - 1285 r. Stangenberch. - 1288 r. Stangenberg. - 1323 r. Stangeberg. - 1433 r.
Stemberg. (Stębark),  Mgowo -  (G. Bazyński). - 1453 - 1747 r. Stangenberg. - XVIII - XX w. Stępowo. - 1945 r.
Stążki. - 1973 r.

 

Dr.F.W.F.Szmitt. Thorn 1868. Hanbuuch Grundbesitzes Die Provinz Ostpreussen
Berlin 1872.

 

 

STĄŻKI. - STANGENBERG.

Wieś Stążki znajduje się na południowym krańcu ziemi sztumskiej, pomiędzy jeziorami Balewskim i Dzierzgońskim. Nazwa Stangenberg pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie z 10 kwietnia 1285 r., dotyczącego dóbr Rodau- Dakaeur (rodowsko-gdakowskich). W tym dniu przybyły z Miśni rycerz Dietrich Stango zawarł umowę z kapitułą pomezańską w Kwidzynie. Otrzymał znaczne ziemie od kapituły w zamian za rezygnację z dotychczasowego zarządu dominium biskupim. Kapituła w zamian za 50 grzywien długu oddała także Dietrichowi 50 włók ziemi w Gdakowie i Rodowie mierzonych w kierunku Stangenbergu. Tym negocjacjom pośredniczył mistrz krajowy zakonu krzyżackiego Konrad von Tyrberch. Dwa tygodnie później 26 kwietnia ten sam mistrz krajowy nadał Dietrichowi Stango w Elblągu w dziedziczne posiadanie, według prawa chełmińskiego „castrum Stangenberc” wraz ze 100 włókami i jeziorem Balewskim. Ten zapis świadczy o istnieniu w Stążkach zamku, który Dietrich Stango wybudował w latach 1275 - 1277 na miejscu grodu pruskiego. Nazwał go swoim nazwiskiem- Stangenberg i uczynił stolicą rozległych włości.
Dietrich Stango (syn) zmarł ok. roku 1313. Jego spadkobiercy wybudowali istniejący do dzisiaj dwór, a zamek opuścili. Drewniano- ziemna warownia stała się mieszkaniem zapewne dość prymitywnym. W dokumencie z 1453 r. wymieniony jest już sam dwór z wsią. Zachowany zabytek, posiada ślady swojej pierwotnej, średniowiecznej architektury w postaci gotyckiej piwnicy datowanej na XIV w., znajdującej się w części wschodniej budowli. Piwnica składa się z dwóch pomieszczeń i posiada sklepienia: krzyżowe i beczkowe.
Średniowieczny dwór zniszczyli Szwedzi podczas „Potopu”. Do dnia dzisiejszego zachowały się jeszcze zdobnicze motywy wykonane z terakoty, pochodzące z lat późniejszych. . Po śmierci Stango dobra Sztembarsko-Balewskie przeszły w ręce Michała z Lniska i jego rodziny spokrewnionych ze Sztango. Sprzedane Konradowi Wallenrodowi.
Kolejnymi właścicielami Stążek byli Jan Świnka 1418 r. Bażyńscy -1453 r. Kostkowie z Rostkowa - Rodzina Św. Stanisłwa Kostki. 1471 r.  Ród Schack von Wittenau  1518 - 1782 r.  Graf von Goltz z Gross Teschendorf. -  1782 - 1788 r.    Poprzez małżeństwo Grafa von Rittberg  z Anną Elżbietą Schack von Wittenau (1760 - 1793 r.)  - 1788 - 1945 r. Rodzina Graf von Rittberg. W ramach dzierżawy w 1914 - 1916 roku majątkiem zarządzał nadinspektor Faßmann, a w 1945 roku gospodarz Stążek Regner ( właściciel gospody).
 

Besitzer Gerhard Randolf. ( Gross Teschendorf) - 1935 r.

Heute sitz die Direktion der Staatsgüter Teschendorf., Linken. Stangenberg und Baalau.)

Posiadacz Gerhard Randolf. Siedziba Dyrekcji własności państwowych Teschendorf, Linken, Stangenberg i Baalau.

Wzmianka ta świadczy że  gospodarstwa Cieszymowo, Linki, Stążki i Balewo w roku 1935 były gospodarstwami współzależnymi od Banków. W Cieszymowie (Gros Teschendorf).  istniała siedziba Dyrekcji Pruskiej własności państwowej.

Heimat zwischen Weichsel, Nogat und Sorge.1935 r.

 

P.N. Ziemskie (1945-1949) r. PGR - Zespoły (1949 -1957) r. - Cieszymowo, Dworek (barak),

Mikołajki Pom.(barak - obecny budynek socjalny), Dzierzgoń (obecny Ośrodek zdrowia).

Inspektorat Dzierzgoń, Sztum (1957-1972) r. Kombinat Rolny Czernin 1972 -1993 r.

A.N. Rolnych. Obecnie gospodarstwo prywatne.

 

Dr.F.W.F.Szmitt. Thorn 1868. Hanbuuch Grundbesitzes Die Provinz Ostpreussen
Berlin 1872. 1880 r. Die Provinz Westpreussen Stettin 1903.Berlin 1909 r
Landwirtschaftliches Adresbuch Provinz Ostpreussen. Berlin 1929 r
 Provinz Ostpreussen Leipzig 1932 r.

 

 

 

Przedstawiciel rodu Albrecht Schack von Wittenau wybudował na wschodnim stoku pagórka w 1676 r. kolejny, reprezentacyjny dwór, charakteryzujący się wyśmienitym wyposażeniem wnętrz. Dwór ten został niestety zniszczony podczas II wojny światowej.
 

 

Herb rodu - Schack von Wittenau - Pałac Stangenberg - Stążki.    

 

 

 

 Schack v. Wittenau .                                                             Graf von Rittberg.

 

 

 

Schack v. Wittenau

Sack, Sacken - kupuje (Stążki - Stangenberg) w 1518 r. od rodziny Kostków z Rostkowa, przyjmując nazwisko Schack von Stangenberg.  Wenzel Schack von Stangenberg w roku 1570 jako radca książęcy kupuje wieś Rodowo, w 1582 wieś Balewo, Po tym okresie zmienia nazwisko na Schack v. Wittenau.
Albrecht Schack v. Wittenau (1619 -1672) r. Stangenberg . Żona - Margaretha Schack v. Wittenau z  v. der Osten gen. Sacken (1636 -1702) r.           zarządza dobrami po śmierci męża.  Urodzony w Balewie - William Albrecht Schack von Wittenau - (1668 - 1731) r. Duński generał major, Pan na Ankamatach, Kuksach, Jordankach, Balewie, Perklicach, Nipkowie i Stążkach.
Carl Albrecht Schach von Wittenau - (1720 - 1782) r. Właściciel  Baalau. Gr.- Kl. Teschendorf, Stangenberg  inne m/c. & Henriette Elisabeth von der Goltz.      Z tego związku posiadał I. syna który zginął 14.11.1769 r. w Piotrkowie podczas starcia z konfederatami barskimi, oraz  II. córki -                                         
1.Sophie CAROLINE Schach von Wittenau (1759 - 1796) r. & Karl Anton Ferdinand, Graf von der Goltz (1760 - 1837) r. ( Gross Teschendorf.). 
2. Anna Elisabeth Schach von Wittenau 1760 - 1793 r. I.& Georg Albrecht Graf v. Rittberg - (Stangenberg) Stążki.
 

Graf von Rittberg - właściciele Stążek, Dworka, Balewa. Linek.

I. Georg Albrecht Graf von Rittberg -  (1758 - 1812) r.  Stangenberg +
I.& Elisabeth von Wittenau Schach Anna -1760 r. II.& Henriette von Steinwehr -1772 r.
II. Karl Georg Heinrich Eduard von Graf Rittberg - (1789 - 1866) r.
III. Heinrich Georg Wojciech Max Graf von Rittberg - (1823- 1897) r.
IV. Richard Oswald Oskar Ludwig Heinrich Hermann Graf von Rittberg - (1832-1908) r.
V. Graf Georg von Rittberg - (1859 - 1939) r.
VI. Gustav Heinrich Gerhard, Graf von Rittberg - (1865 - 1947) r.
 

 

STANGENBERG 1890 r.

 

 

Stangenberg 1890 r. Cegielnia, młyn wodny.

Pierwsza wzmianka o tym młynie datuję się na XIV w. na miejscu starego młyna pobudowano w XVIII w. nowy - ruiny tego młyna widoczne były w Stążkach jeszcze w 1956 r. / SZTUM I ZIEMIA SZTUMSKA 1985 r.

     

 

Stangenberg (Stążki) 1910 r.

   

  WŁASNOŚĆ ROLNA -  ROK. 1858.   

 

Stangenberg -Stażki posiadłości 4131 mórg/2343 ha. 220 mieszkańców. Posiadacz generalny ziemi zarządzający i starosta - Niemiec Henryk graf von Rittberg. Parafia ewangelicka  Rodowo, katolicka  Krasna Łąka, poczta ekspedycyjna Prabuty.
Stążki - wieś chłopska 139 mieszk. m.in. Schulz, Reganowski , nauczyciel Rohde.
 

Stangenberg - Stążki. 1867 r.
Okręg - Stuhm. Obwód regencyjny: Kwidzyn. Sąd okręgowy: Prabuty. Ewangelicki kościół: Rohdau - Rodowo. Katolicki kościół: Schönwiese - Krasna Łąka.
Szkoła - Stangenberg - Stążki.
Własność. - Graf von Rittberger  - 702,1  ha. Budynki ogółem - 41 mieszkalne -13
Mieszkańcy ogółem. - 258. ewangelicy 153. katolicy 97.
Stangenberg - Stążki - wieś chłopska,  - 145, 4  ha.  budynki ogółem - 31 mieszkalne -14.
Mieszkańcy ogółem. - 146 , ewangelicy - 97. katolicy - 49.

Stążki 1868 r. 1 klasowa szkoła ewangelicka 1 nauczyciel. 72 uczni. m.in. z Mikołajek i Dużego Rodowa - szkolny inspektor Rittberg - ze Stążek. nauczyciel Ludwig Steinborn ur. 1848 r. (39 lat) w gminie Malbork.                                                                      
 

Stangenberg - Stążki 1895 r.
Własność - Graf von Rittberg. gosp. dworskie. - 711  ha.
mieszkańcy - 177 w tym męszczyżni - 85 kobiety - 92. ewangelicy 107  katolicy 70
Stangenberg - gosp. chłopskie.145.7 ha. mieszkańcy 127 w tym męszczyżni  64, kobiety  63.
ewangelicy 70, katolicy 57.

Stangenberg - Stążki 1902 r.
Własność - Graf von Rittberg.
Użytki ogółem - 701  ha , w tym - orne - 496  ha, łąki - 30  ha, pastwiska - 30  ha,
dzierżawy inne 70  ha. drogi i nieużytki 13  ha, wody - 72  ha.
Konie 66 szt. bydło ogółem 220 szt. krowy 80 szt. owce 510 szt. świnie 110 szt.           
Stangenberg - Stążki 1907 r.
Własność - Graf von Rittberg.
Użytki ogółem - 701  ha , w tym - orne - 361  ha, łąki - 27  ha, pastwiska - 30  ha,
las -198  ha, drogi i nieużytki 13  ha, wody - 72  ha.
Telefony poczta Mikołajki (Nikolaiken) odnotowano 1907 r. Stążki - Stangenberg nr. 17.   Provinz Westpreussen. Berlin 1909 r.

 

 (Stangenberg) - Georg Graf v. Rittberg - 1928 r. -710  ha. ornej - 509  ha. ( łąki + pasteiska.57ha),  konie 103szt, bydło ogółem. 202szt. w tym krowy.80szt. świnie 350szt.
 

Statistisch-topographisches Adreß-Handbuch von Westpreußen : 1858

Topographisch=statistisches handbuch für den Regierungsbezirk Marienwerder : nach amtlichen Quellen im Auftrage der Königlichen Regierung. Gdańsk 1868 r.

Schul-Schematismus der Provinz Westpreußen 1887 r. Provinz Westpreussisches
Guter-Adressbuch Stettin 1903. Die Provinz Westpreussen Berlin 1909 r.
Provinz Ostpreussen. Berlin 1929 r.

 

ROLNICTWO 1932 r.

 

 

Stążki (Stangenberg). 1932 r.  Pferdezucht - Hodowla koni
Herdbuchherde - Ognisko książki (bibloteka).
Mitglied Merinoschaft - Członek stow. hodowli owcy Merynos.

Landwirtschaftliches Adresbuch. Provinz Ostpreussen. Leipzig 1932 r.

OKRĘG URZĘDOWY U.S.C.
STĄŻKI.(Stangenberg). 1874 r.
Okręg STĄŻKI.(Stangenberg) - wieś STĄŻKI. (Stangenberg), CIESZYMOWO (Groß Teschendorf), PERKLICE ( Pirklitz) BALEWO (Groß Baalau. Siedziba (Stangenberg).
01. 01. 1908 - STĄŻKI (Stangenberg), CIESZYMOWO D.( Groß Teschendorf), PERKLICE (Pirklitz), BALEWO (Groß Baalau), DWOREK (Höfchen), LINKI(Linken), CIESZYMOWO GÓRNE (Ober Teschendorf).
1. 1. 1945 -  Okręg STĄŻKI.(Stangenberg) - gmina STĄŻKI. (Stangenberg),     CIESZYMOWO (Teschendorf),  PERKLICE ( Pirklitz).  BALEWO (Baalau. ( 4 gminy).
Siedziba; Okręgu STĄŻKI.(Stangenberg) w CIESZYMOWIE (Groß Teschendorf).
Administratorzy.
1874 - 1913 r. - Graf von Rittberg. - Stążki.
1914 - 1916 r. - Nadinspektor Faßmann - Stążki.
1916 - 1922 r. - Dzierż. Balewa.(Komis) - Balewo
1922 - 1934 r. - Graf von Rittberg. - Stążki.
1934 - 1940 r. - Helmut Hoffmann - Linki.
194? - 1945 r. - Rolnik Regner - Stążki.

Urzędy Stanu Cywilnego (Standesämter) zostały powołane w Prusach z dniem 1 października 1874 roku na mocy ustawy z 9 marca 1874 roku.

 

Ludność Stążki -  1933 r. 298 osób -  1939 r. 235 osób.

 

Młyn wodny w Stążkach.

Pierwsza wzmianka o tym młynie datuję się na XIV w. na miejscu starego młyna pobudowano w XVIII w. nowy - ruiny tego młyna widoczne były w Stążkach jeszcze w 1956 r. / SZTUM I ZIEMIA SZTUMSKA 1985 r.

 

 

STUHMER HEIMATBRIEF - MIESZKAŃCY STĄŻEK 1944 r.

 

 

 

Szkic Gospodarstwa Stążki 1944 r.

 

 

 Kościół. Stążki.
W latach 1275 -1277 nad jeziorem Balewskim Dietrich Stange zbudował zamek. Parafia została utworzona w 1319 roku. W 1319 roku zbudowano kościół, który utrzymywał Właściciel zamku. W 1405 roku istniała parafia św. Bartłomieja. Warto podkreślić, że Stążki i okoliczne wsie zamieszkane były przez Prusów. W 1426 roku wieś po polsku nazywała się Sztambark. W połowie XVI wieku parafia nie miała księdza. Od tego okresu nie ma wiadomości o kościele. 

Wizytacja Teodora Potockiego biskupa chełmińskiego i Pomezanii 1700 r.

Wielmożna Pani Margaretha Schack v. Wittenau (1636 -1702) r.  gwałcąc wszelkie prawa Bożego Kościoła i Królestwa inkorporowała w 1691 r. dziedziczne swoje wioski Balewo, Linki, Cieszymowo, Stążki, Perklice i Dworek do synagogi luterańskiej w Rodowie w Prusach Książęcych, aczkolwiek należą one do parafii w Krasnej Łące i znajdują się w Królestwie Polskim.

W styczniu 1981 roku wieś weszła w skład parafii w Rodowie.

     Administracja terenowa 1946 -    Sołtys - Zofia Kostrzewa - Stążki.
Pierwsi osadnicy Stążki - Kostrzewa, Dąbrowscy, Nawrocki, Łysik, Zając i inni.

Lata 1950 -1954 r. Gromada - Dworek Gmina Mikołajki Pom. Lata 1954 - 1972 r. GRN. Mikołajki Pom.1972 r.- Urząd Gminy Mikołajki Pom. Sołectwo Stążki.
    Szkoła Stążki funkcjonowała od 1946 r. w starym budynku, Do chwili powstania szkoły w Cieszymowie , młodzież  klas początkowych uczęszczała do szkoły podstawowej do Stążek.
 

 

W 1948 r. powstaje nowo wybudowana - 5 klasowa szkoła podstawowa. I - kierownik Cieślewicz.

Młodzież szkolna wsi Stążki w obecnym okresie uczęszcza do Szkoły Zbiorczej w Mikołajkach Pomorskich.

 

Młyn wodny Stążki (Stangenberg).

Młyn wodny powstał w XVIII w na miejscu starszego młyna funkcjonującego od XIV w. znajdował się w środku wsi po lewej stronie drogi ze Stążek do Cieszymowa. Zasilany wodami z jeziora Dzierzgońskiego poprzez dopływ młyński oraz zbiornik wodny służący młynowi po prawej stronie tej drogi. Woda ze zbiornika młyńskiego służyła do napędu urządzeń młyńskich po wykorzystaniu spływała do jeziora Balewskiego. Ruiny tego młyna istniały jeszcze w 1956 r. MAHLSTUBE - izba posiłkowa. WOHNSTUBE - izba mieszkalna.

Bernhard Schmid - 1909 r. Franciszek Mamuszka - 1985 r.

 

 

Stążki 1895 r.

PAŁAC STĄŻKI. 2013 r.

 

Pałac w Stążkach  po wojnie był wykorzystywany przez administrację  rolnictwa uspołecznionego  PGR,  jako świetlica zakładowa i mieszkania pracownicze załogi.

Obecnie wyremontowany w latach 2012/13 przez A.N.R. Gospodarstwo Nadzoru i Administrowania Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa Malbork - zamieszkały przez  rodziny byłych pracowników PGR.

 

Stążki z lotu ptaka 2011 r. Galeria Gminy Mikołajki Pom.

 

 

Stążki 2011 r.

 

 

Stążki z lotu ptaka 2012 r. - Galeria Gminy Mikołajki Pom.

 

 

 

Do opracowania tego materiału wykorzystano zasoby ksiąg niemieckich, Cyfrowej Biblioteki Internetowej oraz ogólno dostępne zasoby Internetowe.   Wiedzę seniorów  Stążek.                                          Więcej na temat historii Stążek  -http://nk.pl/#profile/19188484/gallery             

 

Opracował. WŁADYSŁAW WĄSOWSKI.